Ο Thomas Bruce Elgin, στη χώρα μας γνωστός ως Έλγιν, ήταν ο έβδομος κόμης του Έλγιν και ενδέκατος κόμης του Κινκάρντιν. Υπήρξε διπλωμάτης και στρατιωτικός αλλά έμεινε στην ιστορία σαν ο άνθρωπος που λεηλάτησε την Ακρόπολη και τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Η αρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Ελγιν επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή το αίτημα που διατύπωσε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ώστε τα Μνημεία να επιστραφούν στην Ελλάδα ως δανεικά, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, αίτημα που προκάλεσε την αντίδραση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Ποιος ήταν ο Ελγιν

Το 1792 ο Έλγιν πήγε ως πρεσβευτής στις Βρυξέλλες και το 1795 στο Βερολίνο, κατά τη διάρκεια του αγγλο-γαλλικού πολέμου. Το 1799, την εποχή της εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, στάλθηκε ως έκτακτος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη.

Στα τέλη του 1799 ο Έλγιν έστειλε στην Αθήνα τον γραμματέα της πρεσβείας Hamilton μαζί με έξι καλλιτέχνες από την Ιταλία, τον ζωγράφο Λουζιέρι και τους αρχιτέκτονες Ιτάρ και Βαλέστρα, προκειμένου να καταγράψουν τα μνημεία της Ακρόπολης, να φτιάξουν τοπογραφικά σχέδια και εκμαγεία, ώστε να γίνει εφικτή η αφαίρεσή τους, όταν θα έπαιρναν σχετική άδεια από τους Τούρκους. Ο ομάδα του Έλγιν εργάστηκε στην Ακρόπολη για 9 μήνες.

Το φιρμάνι από τον Καϊμακάμη

Το 1801 ο Ελγιν απέσπασε φιρμάνι του καϊμακάμη (ανώτερου διοικητικού υπαλλήλου της οθωμανικής αυτοκρατορίας) Σεγούτ Αβδουλάχ, που του επέτρεπε την αφαίρεση λίθων και γλυπτών από την Ακρόπολη. Το φιρμάνι αυτό, μεταφρασμένο στα ελληνικά, έφερε στην Αθήνα ο ιερέας της πρεσβείας της Μ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, δρ. Ph. Hunt.

Το φιρμάνι προέτρεπε τις τουρκικές αρχές στην Αθήνα να επιτρέψουν στα συνεργεία του Έλγιν, να διενεργήσουν και ανασκαφές γύρω από τον Παρθενώνα.

Έτσι, ο Λουζιέρι, εγκαταστάθηκε στην Ακρόπολη ως επίσημος αντιπρόσωπος του Έλγιν και άρχισε τη συστηματική επιλογή γλυπτών και αρχιτεκτονικών μελών του ναού.

Επειδή η αφαίρεσή τους γινόταν γρήγορα και με τα μέσα που υπήρχαν τότε σημειώθηκαν βανδαλισμοί, και κατά την απόσπαση των μελών του ναού προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές.

Τι ήθελε ο Έλγιν

Ο Έλγιν, αν και έχει πολύ κακή φήμη, εκτός από την επιδίωξη του κέρδους, είχε και μια μεγάλη αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό, και θεωρούσε ότι με την επιχείρηση απόσπασης των γλυπτών του Παρθενώνα, έσωζε τα μνημεία από τους απολίτιστους Οθωμανούς.

Ξεκινάει η επιχείρηση

Το 1801, ξεκίνησε η αρπαγή των αριστουργημάτων από την Ακρόπολη. Συνολικά ο Έλγιν αποκόμισε: 253 γλυπτά έργα και αρχιτεκτονικά μέλη του ναού καθώς και πολλά αγγεία. Από τον Παρθενώνα αφαιρέθηκαν 96 ακέραια ή ακρωτηριασμένα γλυπτά και ειδικότερα: Από το νότιο διάζωμα 15 ακέραια και 4 σπασμένα, από το ανατολικό διάζωμα 11 αγάλματα και τμήματά τους, από το δυτικό αέτωμα περισσότερα από 8, από τη βόρεια ζωφόρο 21 ακέραιες πλάκες κι ένα τμήμα πλάκας, από τη νότια ζωφόρο 30 ακέραιες πλάκες και 11 θραύσματα, από τη δυτική ζωφόρο 2 πλάκες και από την ανατολική ζωφόρο 4 πλάκες.

Επίσης, από το ναό της Απτέρου Νίκης αφαιρέθηκαν 4 τεμάχια, 18 από το Ερέχθειο- μεταξύ αυτών μία Καρυάτιδα κι ένα γωνιακό ιωνικό κιονόκρανο- 4 από το θέατρο του Διονύσου, μεταξύ των οποίων κι ένας κίονας από το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου.

Αφαιρέθηκαν ακόμα 13 κεφαλές, 34 γλυπτά μάρμαρα, 14 χάλκινες και μαρμάρινες υδρίες, 8 βωμοί, 3 επιτύμβιες στήλες, 66 ενεπίγραφα μάρμαρα και άλλα. Πολλά από αυτά, ήταν έργα του Φειδία, του Αγοράκριτου και του Αλκαμένη.

Σπουδαιότερα απ' όλα, θεωρούνται τα γλυπτά της γέννησης της Αθηνάς από το ανατολικό αέτωμα, η μετόπη της διαμάχης της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα και η ζωφόρος με την πομπή των Παναθηναίων.

Οι θησαυροί στάλθηκαν στη Μ. Βρετανία

Τα αρχαία συγκεντρώνονταν, τοποθετούνταν σε κιβώτια και μεταφέρονταν με πλοία στη Μ. Βρετανία. Η επιχείρηση ξεκίνησε το 1801 και ολοκληρώθηκε το 1810. Ο Έλγιν καθοδηγούσε τον Λουζιέρι και τους υπόλοιπους με αλληλογραφία. Ο ίδιος από το 1803 ως το 1806, ήταν αιχμάλωτος στη Γαλλία. Εκτός από την Ακρόπολη, αφαιρέθηκαν αρχαιότητες κι από άλλα μέρη όπως: Αίγινα, Ελευσίνα, Δελφούς, Νεμέα, Μυκήνες, Τίρυνθα και Δαρδανέλια. Μάλιστα, ο Έλγιν στις Μυκήνες, έστειλε τον ιερέα δρ. Ph. Hunt, γιατί σκόπευε να αρπάξει και τους Λέοντες της Πύλης, ωστόσο αυτό κρίθηκε ακατόρθωτο, λόγω του βάρους των Λεόντων.

Στην Ολυμπία, με σκοπό να εντοπίσει αρχαιότητες για λεηλασία, έστειλε τον λοχαγό Λέινι. Η αφαίρεση αρχαιοτήτων όμως από εκεί, κρίθηκε πολυδάπανη.

Τα 12 πρώτα κιβώτια με τις αρχαιότητες, φορτώθηκαν το 1802 στο ιδιόκτητο ιστιοφόρο «Μέτων», του Έλγιν. Ωστόσο, το πλοίο βούλιαξε στον Αβλέμονα των Κυθήρων.

Το 1803, ο ίδιος ο Έλγιν, επιστρέφοντας στην Αγγλία, φόρτωσε 44 κιβώτια στο βρετανικό πολεμικό πλοίο «Diana». Άλλα κιβώτια, μεταφέρθηκαν με τα πολεμικά «Medusa» και «Hydra». Το 1817 ο Λουζιέρι, επέστρεψε και πραγματοποίησε την αποστολή επιτύμβιων μνημείων, χάλκινων σκευών και εκατοντάδων αγγείων, με τα πολεμικά πλοία «Satellite» και «Tagus».

Η επιχείρηση πήρε τέλος με την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.

Οι αρχαιότητες στο ΛονδίνοΟι αρχαιότητες, μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο και αποθηκεύτηκαν αρχικά σε υπόστεγο της κατοικίας του Έλγιν.

Ο Έλγιν, έστειλε υπομνήματα προς τη βρετανική κυβέρνηση για να αγοράσει τα αρχαία. Έτσι συστήθηκε ειδική εξεταστική επιτροπή για να μελετήσει τα στοιχεία της υπόθεσης και τα πορίσματά της, τέθηκαν υπόψη του βρετανικού κοινοβουλίου.

Κατά τη διάρκεια της σχετικής συνεδρίασης ακούστηκαν φωνές σκεπτικισμού, ακόμα και απόρριψης της πρότασης του Έλγιν. Από τότε μάλιστα χρονολογούνται οι πρώτες σκέψεις για επιστροφή τους στην Ελλάδα.

Τελικά, αποφασίστηκε τα Μάρμαρα ν' αγοραστούν από το βρετανικό Δημόσιο για 35.000 στερλίνες. Επειδή όμως ο Έλγιν, χρωστούσε στο κράτος 18.000 στερλίνες, του δόθηκαν μόνο 17.000 στερλίνες.

Οι πρώτες αντιδράσεις

Ηδη από τον 19ο αιώνα ο Έλγιν κατηγορήθηκε ως κοινός «κλέφτης μαρμάρων» που λήστεψε σπουδαία μνημεία του παρελθόντος για προσωπικό του όφελος. Ο Σατομπριάν, οι περιηγητές Ντόντγουελ, Ντάγκλας και Κλαρκ, ο ποιητής Οράτιος Σμιθ, ο φίλος του Βύρωνα Χόμπχαουζ και άλλοι πολλοί διαμαρτυρήθηκαν και περιέγραψαν με τα πλέον μελανά χρώματα τη διαρπαγή. Ο λόρδος Βύρων, το 1811, στο ποίημα του «Child Harold» στιγματίζει τη λεηλασία, όπως και στο ποίημα «Η κατάρα της Αθηνάς» που δημοσιεύεται τον ίδιο χρόνο.

Το 1890, ο Βρετανός Λόγιος, F. Harrison, έγραψε στο περιοδικό «Nineteenth Century» («19ος Αιώνας») το περίφημο άρθρο «Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα». Ο διευθυντής του περιοδικού James Knowler, του απάντησε με το άρθρο «Ο Αστεϊσμός περί των Ελγινείων Μαρμάρων», στο οποίο, γράφει, περίπου ότι ο Harrison αστειεύεται όταν προβάλλει το συγκεκριμένο αίτημα. Στον Knowler, απάντησε σκληρά, ο Καβάφης, με άρθρο του στο περιοδικό της Αλεξάνδρειας «Rivista Quindicinale».

Τον Γενάρη του 1941, έγινε πρόταση στη Βουλή των Κοινοτήτων για την επιστροφή των Μαρμάρων μετά τη λήξη του πολέμου- μέσα στα πλαίσια της κοινής πολεμικής προσπάθειας Ελλάδας και Βρετανίας εκείνη την εποχή- ωστόσο η κυβερνητική απάντηση ήταν αποθαρρυντική.

ΠΗΓΗ

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΜΑΖΕΜΕΝΗ, ΠΛΑΙΣΙΩΜΕΝΗ ΜΕ